Fysioterapeuten nr. 4

FYSIOTERAPEUTEN 4/16

KOMMENTAR

Berit Østerås

, Ph.D.-student, MSc. fysiote-

rapeut, universitetslektor. Norges teknisk-

naturvitenskapelig universitet (NTNU), fakul-

tet for helse- og sosialvitenskap, program for

fysioterapeututdanning.

MUSKEL-

og skjelettplager reknast som

fysioterapeutar sin primærkompetanse.

Denne kompetansen skal gjelde i alle fasar;

i primær- og sekundærførebyggjande fasar, i

kurativ fase og i rehabiliterande og habilite-

rande fasar. Muskel- og skjelettplager invol-

verer fleire kroppssystem som alle påverkast

av psykologiske og kognitive faktorar.

Samanhengen mellom kropp og sinn

Vekselverknaden mellom kropp og sinn

(«body and mind») hos individet utgjer ei

funksjonell eining og kan kategoriserast i

nevrofysiologiske, psykofysiologiske, åtferd-

skognitive og åtferdsgenetiske mekanismar.

Desse mekanismane på individnivå påver-

kast igjen av individet sine omgjevnader og

relasjonar. Dette er sentrale mekanismar, det

vil seie mekanismar som involverer sentral-

nervesystemet, det endokrine systemet, det

kardiovaskulære systemet og immunforsva-

ret. I større eller mindre grad er alle desse

systema aktivert ved skade og/eller plage i

muskel- og skjelettapparatet. Jo meir lang-

varige plagene blir, jo meir dominerande

blir dei sentrale mekanismane for symptom-

opplevinga.

Den heilskapelege og integrerte

fysioterapikompetansen

Dermed er det innlysande at ein heilskap-

leg muskel- og skjelettkompetanse også må

omfatte kompetanse om samanhengane/

vekselverknadene mellom kropp og sinn.

Dette gjeld for alle fysioterapeutar, ikkje

berre fysioterapeutar i øyremerka stillingar

innan psykisk helsearbeid. Når vi i tillegg

veit at førekomsten av langvarige muskel-

og skjelettplagar (oftast i kombinasjon med

psykologiske/psykososiale faktorar) er au-

kande; med Noreg på verdstoppen, så er det

eit tydeleg varsku til oss som faggruppe. Den

største auken av slike plager (non-commu-

nicable diseases; NCDs) er mellom unge og

unge vaksne, med dramatiske konsekven-

sar i forhold til tidleg funksjonssvekking

og uføre. Dette medfører ikkje berre store

kostander for individet og samfunnet i dag,

men også for framtidige generasjonar. Vi

veit at langvarige muskel- og skjelettplagar

og psykiske lidingar «arvast», både innan fa-

miliar og i samfunnet generelt. I eit samfunn

der det ikkje er rom for naturlege variasjo-

nar av plager, verken av fysisk eller psykisk

karakter, så er det kort veg til (over)diag-

nostisering, (over)medisinering og (over)

behandling. Desse tiltaka kan i seg sjølv

generere meir sjukdom, både på individ- og

samfunnsnivå.

Dette er kunnskap vi som fysioterapeutar

må ha med oss i fagutøvinga vår, når vi mø-

ter brukarar og pasientar i alle dei ulike fa-

sane. Vi må ha stor og trygg kompetanse om

naturlege variasjonar av plager og normale

vekselverknader mellom kropp og sinn, og

kva som er følgjene av å trosse dette. Som

faggruppe bør vi by på denne kompetansen

frå alle ståstadane våre; i klinikken, i un-

dervising og forsking og i ulike stillingar på

systemnivå, og på den måten kunne med-

verke til å snu den uheldige sjukdoms- og

uførestatistikken.

Ta eit steg tilbake

I praksis vil det mellom anna seie at vi i

større grad må våge å stoppe opp og ta eit

steg tilbake, for at vi sjølve skal få eit betre

og kanskje meir medvite perspektiv på opp-

gåvene eller utfordringane våre. I klinisk

praksis vil dei mest fruktbare oppgåvene

og utfordringane innebere pasientmøte og

samarbeid med pasientar/ brukarar mot fel-

les delmål og hovudmål. I desse situasjonane

kan det vere både tryggast og mest tilfreds-

stillande å vere «flinke fysioterapeutar» og

hjelpe raskt og effektivt. Ofte inneber det

mykje velkjende og automatiserte tiltak retta

mot dei mest iaugefallande symptoma som

pasienten presenterer. Nokre gongar kan

dette føre fram, andre gongar ikkje. Mange

gongar går vi då glipp av vesentleg informa-

sjon, både frå pasienten og i oss sjølve, som

kunne gitt oss ein gunstigare kurs i pasient-

terapeutsamarbeidet. Vi vel gjerne for fort

– for å vere flinke eller for at det er tryggast

eller lettast – og kan då påverke «gale» el-

ler ugunstige mekanismar, i alle fall dersom

målet er at pasienten etterkvart skal kunne

slutte med å vere pasient. Behandlinga eller

pasient-terapeut-samarbeidet bør først re-

knast som ein suksess dersom fysioterapeu-

ten gradvis blir meir og meir overflødig og

pasienten gjenvinn sitt eige sjølvregulerande

potensial.

For at pasienten/brukaren skal kunne

gjenvinne sitt eige sjølvregulerande og hel-

seremjande potensial, så inneber det meir

medvite, ope og innsiktsfullt perspektiv på

eigen situasjon. Dette gjeld for både pasient

og terapeut. Om ikkje vi som terapeutar vå-

gar å sjå oss sjølve, merke og vedkjenne det

som oppstår i oss sjølve i møtet med pasi-

enten, finn vi heller ikkje terapivindauget.

Vi må våge å vere mindre flinke, stoppe opp

og ta eit steg tilbake. Kanskje svaret ligg rett

framfor oss utan at vi ser det. Pasienten/bru-

karen gir oss jo fasiten! Kanskje vi kan med-

verke til å «avpasientifisere» stadig fleire, om

vi vågar å vere mindre flinke og effektive.

Det vil kanskje smitte over på pasientane,

om vi signaliserer ei romslig, raus og venleg

haldning med mindre prestasjonsfokus. Vi

skal ikkje prestere på vegne av pasienten, og

pasienten skal heller ikkje prestere seg frisk.

Vi treng å ta eit steg tilbake – for å kunne

forstå og komme nærmare pasientane/bru-

karane våre og dermed lykkast med sam-

funnsoppdraget vårt. Lykke til!

Fysioterapeutar si viktige samfunnsrolle

fag